À mumenti, hè u tramontu, è u soli, com’è chì nienti fussi, s’appronta à varcà a sarra maiò. Annotta in Pumoddu. Ed hè l’ora chì piaci à Dumènicu. A spiega à Petru Ghjaseppu chì u stà à senta attentamenti. U ghjornu s’hà da sdrughja in a notti. L’annuttà hè a stonda stessa di a cunfusioni. È sì a cunfusioni, à paru di u passu di a natura, ùn fussi chè l’annunciu di una notti chì hà da essa suvitata da un ghjornu, allora menu mali. Ma sì a cunfusioni fussi l’intrata in una notti duratoria, tandu sarìa propiu unu sguvernu.
È, d’ogni sguvernu, a forza parti di a ghjenti ni stà mali. È a peghju cunfusioni hè quidda chì si trova in capu à a ghjenti quandu splendi u lumu di meziornu. Chì creda ? Chì ùn creda ? Dundi incapà ? À quali appellanni ? Una cunfusioni sìmuli spussessa a ghjenti di u so arbitriu, è ogni disgrazia pò nascia. È Dumènicu, in Pumoddu, locu di sulitùdina, locu sversu chì pari d’essa in u più locu luntanu di l’universu, senti ribumbà in eddu a cunfusioni maiò chì assumiglia a Corsica à un’ìsula di pazzi.
Ci hè sempri statu purtroppu sangui umanu lampatu in terra. Chì pudarà mai ghjustificà chì u sangui currissi ? Hè l’acqua chì corri. Ma, u sangui, nò. È a cunfusioni hè una minaccia da qualunqua sucetà. Issa cunfusioni, ad uni pochi, assitati di puteri, li s’appiglia. È si vàlini d’ogni affari, senza tanti cari di mamma, da rescia a so cumbrìccula. Tuttugnunu hà drittu à goda una stampa di tinnarezza. Hè lècita. Cusì chì, ùn si pò avè vita degna, campendu à cori in pettu strintu da l’angoscia, a paura è l’addisperu.
U ziteddu, silinziosu è attenti, fighjula l’omu maiò chì fighjula à quandu a vaddi, à quandu i sarri. Tàcini tremindui in un accordu parfettu. Ogni tantu, com’è par scunghjurà a nirura chì invadi u mondu, l’aceddi appuddati chjichjulèghjani. Chì vurrani spicificà ? Ch’eddi sò vivi ? È ch’eddi voni salutà u ghjornu fintantu à veda l’ùltimu filu di lumu ? Andeti vo à sapè. Intantu chì, sintènduli, s’appacia a menti assidiata da i pinseri. L’aceddi accèttani u bè è u mali. C’insègnani tanti virità.
Avà, pianu pianu, in u valdu, l’aceddi s’addurmèntani. Sò sazii. Prima chì u ghjornu calessi, si sò lampati nantu à l’iddaraghju. Si sò campi à veru. Chì, ad eddi, l’èddara li piaci assai. Hè, cù i bachi è l’alivi, a so gustosa dirrata. È, à l’abitùdina, Dumènicu i cogli di fucili, ghjustu appuntu, quand’eddi si fràiani nantu à u manghjamentu. Ma, stasera, ùn ci hè l’arti ch’eddu ni tumbessi una. U fucili stà arrimbatu à a leccia. Li pari ch’edda ùn sindissi ch’eddu sparessi un colpu da rompa u silenziu.
È, sì a cunfusioni si sguagliessi, di suttrattu, com’è un guttuponu di fumaccia pagna quandu u ventu a sfilazzeghja ? Issa pussibilità esisti drentu à a parsona. Ma da spannassi, bisogna ad essa purtati è mossi da una spiranza maiò. Ed hè sola una spiranza maiò, nutrita di a tradizioni maiò, chì pò salvà da l’intoppi è da l’inganni. Ùn si pò tramutà à l’allera un àrburi o un pòpulu. A tradizioni viva hè u suchju veru, a sustanza schietta, indispinsèvuli da u sviluppu di una cumunità umana. Or qualessa sarà a càusa di u nostru mali ?
Si dici vulinteri chì basta à pona a quistioni da truvà a suluzioni. Or ci sarà una suluzioni chì fussi un acconciu difinitivu ? Ci sarà assai una risuluzioni chì fussi una vera règula da tutti di modu chì a vita ùn fussi un infernu ma una participazioni à unu stantu è à un gudimentu cumuni ? Sempri, da chì u mondu hè mondu, u spìritu umanu hà cercu in l’infinitu di i quistioni a strada di un’emancipazioni chì dessi ad ogni parsona u so qualtantu di dignità. È, ancu di grazia, in i vicendi più crudeli, a fedi putenti di l’omu, è batti è batti, è canna l’oscurità di i mancanzi cuntìnuvi è di l’infidi prumessi.
Cù i caduti, u nascitoghju impara à viaghjà da par eddu. Prima, muta passu andendu brastaconu. Eppo, à pocu à pocu, si lenta à corra. Da dopu, ciò chì era diffìciuli, li pari naturali. Ci vurria chì a cumunanza in a sulidarità, chì i nostri antichi ani impastatu cù u lèvitu di a so brama, fussi da i levi chì s’arrìzzani oghji a strada chì franca da ogni prìculu è porta cun edda a tistimunianza di una virità nicissaria.
Dumènicu abbada u ziteddu. Li pari chì u ziteddu capiscissi sti pinsamenti chì u tùrbani. D’ogni cunfusioni pò escia una strada dritta, pattu è cundizioni chì l’omu a vulissi. Ma hè à vulella !
11 dicembri 1990